Boekrecensie - Wijnreis door mijn lichaam

Er was eens een tijd dat wijn naast dagelijkse drank ook medicijn was. Wijn werd voorgeschreven door de dokter, vooral bij kwalen van 'zwakte' en 'ouderdom', en was verkrijgbaar bij de apotheek. Die tijd bestond echt, het is alleen eeuwen geleden! Gilbert Garrier wijdt er in zijn fantastische studie over de Histoire Sociale & Culturelle du Vin een mooi hoofdstuk aan.

Als het aan Harold Hamersma ligt, komt die oude tijd weer terug. Een fles wijn op recept, verkrijgbaar bij de apotheek, vergoed door de ziektekostenverzekering. Want waar wijn allemaal niet goed voor is: het helpt tegen dementie, Alzheimer, hart- en vaatklachten, botontkalking, ouderdomsblindheid en ga zo nog maar even door.

Gefascineerd door de honderden studies die er naar de invloed van alcoholische dranken en speciaal wijn in de afgelopen decennia zijn uitgevoerd, bracht Hamersma in een vlot leesbaar boek, Wijnreis door mijn lichaam, de positieve resultaten van al die medische onderzoeken samen. Hij sluit daarbij zijn ogen niet voor de negatieve kanten van alcoholgebruik (er zijn ook kankersoorten die gedijen bij alcoholconsumptie, bijvoorbeeld), maar wil eerst en vooral benadrukken dat 'matig' alcoholgebruik goed is voor de gezondheid.

Matig alcoholgebruik
Daar zit overigens mijn enige puntje van kritiek op het boek. Want wat is 'matig' alcoholgebruik? Het wordt in het boek niet duidelijk uitgelegd. Voor mannen is het zo'n drie glazen per dag, voor vrouwen twee, lees ik tussen alle regels door. Dat komt inderdaad overeen met de gangbare opvatting. Maar dan volgt de volgende vraag: wat is de inhoud van een glas? Ik weet dat je dat precies kunt opzoeken op de site www.alcoholinfo.nl, maar Hamersma vermeldt het niet. Het maakt namelijk nogal uit of je rekent met de standaardglazen van 100cc of met je mooie Riedelglazen voor Bordeaux. Als je die laatste vol zou schenken tot een geaccepteerd niveau, met een Bordeaux van 13% alcohol, dan heb je al snel twee standaardglazen in je Riedelglas!

Terug naar Hamersma. In Wijnreis door mijn lichaam worden alle delen van het lichaam aangedaan, van hoofd en hersenen tot huid en botten, via longen, lever, nieren en prostaat. Voor elk onderdeel worden een aantal markante onderzoeken naar het effect van wijn op dit lichaamsdeel besproken. Nawoord, dankwoord, woordenlijst, literatuurlijst en register completeren het geheel.
Het knappe van het boek is dat het nergens zwaar op de hand wordt; nergens is het wetenschappelijke onderwerp een hindernis om vlot door te lezen. Wijnreis door mijn lichaam leest als een trein!

Politieke kanten
Hamersma behandelt heel kort de politieke kanten die aan deze wetenschappelijke onderzoeken kleven. In Frankrijk voert de overheid bijvoorbeeld stevig campagne tegen alcoholmisbruik, waardoor ook wijn in de ban wordt gedaan. Belangenorganisaties van wijnboeren zijn hier natuurlijk niet zo blij mee. Wat mij betreft had aan dit aspect nog wel wat meer aandacht besteed mogen worden. Maar al met al heeft Hamersma met Wijnreis door mijn lichaam een prettig leesbaar 'pas-op-de-plaats' gecreëerd, waarin de lezer een redelijk overzicht krijgt van de stand van al die honderden onderzoeken naar de effecten van wijn op ons lijf. Petje af, Harold, daar drink ik een standaardglas op!

Harold Hamersma, Wijnreis door mijn lichaam. Over de positieve effecten van wijn drinken, Nieuw Amsterdam 2010, isbn 978 90 46807 026, prijs € 17,50

Verkrijgbaar in de boekhandel en via Bol.com


Wijnreis door mijn lichaam
Harold Hamersma

Nicolas Joly in Nederland

Er zijn van die dingen die intrigeren en boeien zonder dat je precies weet wat het is. Een van die dingen is biologisch-dynamische wijn.

Over Nicolas Joly, de grote voorvechter van biodynamie in de wijnbouw, had ik wel gehoord, maar wat hij precies uitdroeg stond me niet helder voor de geest. In de tv-serie van de BBC uit de jaren ’80, waarin Jancis Robinson de wereld rondreist om allerhande wijngebieden te bezoeken, had ik kennisgemaakt met Lalou Bize-Leroy, wijnmaakster in de Bourgogne. Ik had de film Kissed by the Grape gezien en Alvaro Espinoza aan het woord gehoord, die koehoorns in de grond graaft voor een beter resultaat. Maar me in biologisch-dynamische wijnbouw verdiept, nee, dat had ik nog niet.

Maandag 31 augustus organiseerde Proefschrift een bijeenkomst rondom de groep La Renaissance des Appellations in de Amsterdamse Olofskapel. Er waren biologische en biologisch-dynamische wijnen van tientallen wijnmakers uit de groep te proeven én Nicolas Joly, wijnbouwer in en eigenaar van de appellation Coulée de Serrant (Loire, chenin blanc) hield een voordracht. Dus op naar Amsterdam op die maandagmorgen.

Kerkdienst
Het zou hoogmoedig van mij zijn te pretenderen dat ik alles wat Joly heeft verteld ook echt heb begrepen. Alles wat ik hier straks over de lezing probeer weer te geven, zal dan ook maar een stukje van het grotere geheel zijn. Een geheel dat ik wel aanvoel, maar zelf niet in woorden kan vatten. Joly heeft me echter wel van het feit overtuigd dat het anders moet. Dat de huidige grootschalige aanpak van de wijnbouw tot drinkbare en prettige wijnen kan leiden, maar dat we er de aarde ernstig mee te kort doen, om uiteindelijk aan het kortste eind te trekken.
Joly is een boeiend verteller die de aandacht van zijn gehoor makkelijk een uur weet vast te houden; er is aan hem een uitstekend predikant verloren gegaan. Een kennis noemde zijn lezing na afloop dan ook een kerkdienst ;-)

Onkruidverdelgers
Het is allemaal mis gegaan bij gebruik van de eerste onkruidverdelgers, aldus Joly. De eerste jaren reageert de wijngaard er goed op, en ziet alles er prima uit. Maar na een jaar of zeven gebruik van herbiciden blijkt dat alle leven in de bodem gedood is en dat er kunstmest toegevoegd moet worden om de planten er weer bovenop te helpen. Kunstmest bestaat uit zouten, waardoor de planten meer willen drinken en teveel water aan de bodem onttrekken. Bovendien put het de planten uit. Die moeten dan weer opgepept worden met allerhande chemisch plantmedicijn, dat het sap van plant en vrucht vergiftigt.

Deze hele cyclus is overbodig volgens Joly: laat zon, wind en bodem hun werk doen, en de planten herstellen na een aantal jaren vanzelf. De Oostenrijkse producent Meinklang is daar een goed voorbeeld van.
De biodynamie houdt zich vooral bezig met de krachten die enerzijds vanuit de bodem en anderzijds vanuit de lucht op de planten werken. Zwaartekracht en zonlicht zijn de bepalende factoren voor een gezonde plant, zoals ik het heb begrepen. Van belang voor een gezonde wijngaard zijn ook de omringende energieniveau’s, die mede worden bepaald door de omgeving. Een wijngaard staat nooit alleen: boomgaarden, weiden met koeien, ruige stukken bos, alles heeft een invloed. Sterk verstorend voor de energieniveau’s zijn bovendien de enorme hoeveelheid radiogolven, van mobieltjes, radio, satellieten etc…

Terroir
In verband met terroir zei Joly: ‘Terroir is soil and climate linked by the vine’. Ofwel: een gezonde wijnstok drukt in zijn opbrengst (wijn) altijd de invloed uit die de bodem en het klimaat op hem hebben. Biodynamische wijnbouw is daarmee ook niet iets dat je zomaar doet. Je kunt niet zeggen: ik ga biodynamisch werken, zonder daarbij de omgeving, de bodem en alles wat ermee samenhangt erbij te betrekken. Biodynamische wijnbouw op een stuk land dat eigenlijk alleen geschikt is voor bieten heeft geen enkele zin.

Uiteraard kan ik nog wel een poosje doorgaan over deze lezing te schrijven. Feit is dat het me geïntrigeerd heeft, dat ik het nog lang niet helemaal snap en dat er nog veel vragen zijn. Die bleken ook wel uit de vragen aan het eind van de lezing. Joly’s antwoorden op sommige van die vragen overtuigden bovendien niet altijd. Maar het boeit me wel; ik heb ter plekke een boek van Joly aangeschaft, het laten signeren en zal het snel gaan lezen.

Uiteraard komt het vervolgens ook aan op de wijnen zelf. In een volgende stuk ga ik daar nog kort op in.

Proeven zonder neus

Het zal velen overkomen zijn de afgelopen dagen: trek in een glas wijn, maar helaas, de virussen hebben zo stevig huisgehouden dat er niets te ruiken valt. Mij overkwam het dit weekend, terwijl er een geweldige fles Churchill Vintage Port van 1992 open ging..... Verrassend genoeg kon ik wel nog enig plezier aan de port beleven: ik rook lichte, aangename tonen van koffie en fruit, terwijl ook de smaakpapillen in mijn mond gewoon hun werk deden.

Maar bij een witte Spaanse wijn van Espelt, de Quinze Roures 2007, gemaakt van grenache blanc en grenache gris, begaf mijn neus het toch helemaal: niets, maar dan ook helemaal niets, rook ik. En dat terwijl de wijn een stevig portie hout heeft gehad tijdens zijn opvoeding (zes maanden op Franse eiken vaten), en normaal gesproken zeer kruidig en aromatisch is.
Ook hier kon ik dankzij de smaakpapillen in de mond toch nog enigszins genieten: mijn mond trof een zeer volle wijn aan, die een beetje filmde, heel zuiver en schoon was en in de afdronk een bittertje had. De zuren kwam heel fris en fruitig over. Eerlijk gezegd stond ik versteld dat ik zonder een functionerende neus toch nog zoveel uit deze witte wijn kon halen. De filmende indruk had ik bijvoorbeeld niet eerder in deze wijn ontdekt. Het leek een piepklein beetje restzoet, maar het kan ook de alcohol geweest zijn. Of misschien versterkte het een het ander. De wijn heeft volgens de technische beschrijving inderdaad 0,4 gram restzoet en 13,5% alcohol.
Ik zou bijna wensen dat mijn neus straks op het vinologenexamen uitgeschakeld is.... misschien proef ik dan ook beter ;-)

Afbeelding: Anonieme Engelse karikatuur uit 1833.

Trefwoord wijn leidt naar 'hippe Nederlander'

Wat zou ik zijn zonder internet? Die vraag stel ik me regelmatig, zeker nu mijn onderzoek naar wijnhandel in de middeleeuwen zo goed vordert. Zonder al die databases die tegenwoordig te raadplegen zijn vanaf de bureaustoel thuis, zou ik in mijn vrije tijd nooit het artikel 'De route van de wijn. Wijn en wijnhandel in de stad Utrecht in de veertiende en vijftiende eeuw' hebben kunnen schrijven. Bibliotheekcatalogi van de Koninklijke Bibliotheek en de UB Utrecht, de collectie van het Rijksmuseum, digitale beeldbanken van de British Library en de Bibliothèque Nationale in Parijs, inventarissen van het Utrechts Archief en het Nationaal Archief: alles is te vinden en soms ook te doorzoeken met een paar muisklikken.

Nu heb ik ook een tic, waardoor ik veel van die databases al kende voordat ik onderzoek ging doen: elke keer als ik ergens lees dat er weer een belangrijke collectie of bibliotheek online is, ga ik testen. Driemaal raden welk trefwoord ik dan altijd gebruik: jawel, wijn! Geen leuker tijdverdrijf dan 'wijn' intikken in een nieuw aangeprezen database en dan spannende dingen ontdekken.

Eén van dit soort uitstapjes leidde mij enige weken geleden naar de site www.sync.nl. Zij introduceren zich zo: 'Sync.nl is een nieuw online magazine voor mensen die interesse hebben in of werkzaam zijn op het snijvlak van wetenschap, ondernemen en technologie. Door de voortschrijdende technologie staat wetenschap steeds vaker aan de basis van ondernemen. Zonder onderzoek geen biotech-industrie. Zonder XML geen online business. Daarbij speelt innovatie de komende jaren een cruciale rol in de overgang naar een duurzame economie. Sync.nl selecteert, categoriseert, brengt prioriteiten aan en combineert dat tot het beste uit wetenschap, ondernemen en technologie. Voor artikelen doen we graag een beroep op vakdeskundigen, wetenschappers en freelancers om inhoudelijke kwaliteit en verrassende invalshoeken te creëren.'
Je kunt de artikelen gratis lezen, op de site, via RSS of GSM. Het magazine wordt uiteindelijk betaald door advertentie-inkomsten. Overigens heb ik die advertenties niet kunnen vinden op de site.
Maar daar gaat het me niet om. Het gaat me om iets dat ik op deze site aantrof: wat denk je dat er gebeurde toen ik 'wijn' intikte? Ik vond een artikel over de Qool-wijnen van Ilja Gort, onder de titel 'Hippe Nederlander bedenkt met Qool dito dieetwijn'! Geheel passend bij Ilja's marketingstrategie krijgen de Qool-wijnen in het Sync-magazine een soort wetenschappelijke verantwoording en respectabiliteit die we nu juist tegen het licht gehouden hadden én te licht hebben bevonden. Lees het artikel maar, en vraag je af of er nu zo'n degelijke redactie achter Sync zit. Die redactie houdt in ieder geval geen wijnblogs bij....

Geproefd: Van Loveren Light Wine

Begin mei proefden we met een groepje een aantal laagalcoholische wijnen. We waren niet mals in ons oordeel, al zat er ook wel wat drinkbaars bij. En we waarschuwden voor de gevaren voor de jeugd. Sterk gekoelde alcoholische dranken drinken soms weg als limonade, met alle gevolgen vandien. Toch is het een trend die zich zal doorzetten, daar ben ik van overtuigd. Zeker als er meer laagalcoholische wijnen van het type Light Wine van Van Loveren komen. In het Gall&Gall magazine Taste stond enige tijd terug al een grote advertorial, een paar weken geleden kocht ik uit nieuwsgierigheid toch maar eens zo'n fles. En afgelopen vrijdag smaakte hij me prima. Mijn gezondheid vroeg die avond even om een wijn met zo weinig mogelijk alcohol en de Van Loveren Light Wine bleek goed aan die vraag te kunnen voldoen. Met slechts 9% alcohol smaakte de wijn ook echt nog naar wijn: frisse zuren, geen zoetje, citrusfruit. Een echte terrasdorstlesser (als het nog eens terrasweer wordt deze zomer...)

Van Loveren is een wijnproducent in Zuid-Afrika. In dit klimaatweekend kan ik natuurlijk niet van mijn geloof afvallen en plotseling wijnen gaan aanprijzen van continenten hier ver vandaag. Maar uit de krant heb ik dit weekend ook geleerd dat aanvoer per boot eigenlijk nog wel meevalt, qua belasting van het milieu..... Voor al diegenen die dus om redenen van gezondheid, gewicht of BOB-zijn een glas witte wijn met een zo laag mogelijk alcoholgehalte willen drinken, kan ik deze Light Wine van Van Loveren van harte aanbevelen. Te koop bij Gall&Gall.

Laagalcoholische gevaren

Het is momenteel aan de orde van de dag: het alcoholgebruik onder jongeren neemt schrikbarende vormen aan. Ondanks dat blijven zoete drankjes als breezers gewoon verkrijgbaar in de supermarkt. Lekker gekoeld drinkt het stevig door, zonder dat je merkt dat je uiteindelijk een enorme lading alcohol binnenkrijgt, met alle gevolgen vandien.
Als ouder van opgroeiende pubers slaat de schrik me regelmatig om het hart. Om me heen maken vriendinnen hetzelfde mee: vervelende avonturen van hun kroost met alcohol. Vanzelfsprekend wordt je je dan ook steeds meer bewust van wat er op de markt is. Vanuit dat uitgangspunt was de afgelopen proefavond van laagalcoholische wijnen ook heel interessant, met conclusies die eigenlijk vreselijk zijn.

Mijn conclusie is: laagalcoholische dranken zijn eigenlijk nog gevaarlijker voor de jeugd dan dranken met 'normale' alcoholpercentages. Want wat blijkt: koel een laagalcoholische wijn van 8% heel stevig en je proeft absoluut niet meer dat je een drank met alcohol nuttigt. Het ergst was dit maandag het geval met de Qool Merlot van Ilja Gort. Op kamertemperatuur was het gewoon een vreselijke wijn, dat is elders en ook op Wijnkronieken al vastgesteld. Maar na een uurtje of twee in de ijskast proefde het gewoon als water! Geef zo'n fles aan jongeren onder het mom van "het kan minder kwaad", en ze drinken er geheid veel te veel van!

Daarnaast is er veel te veel van dit soort troep. We proefden onder andere een ondrinkbaar mengsel van Chardonnay en bronwater met 5,5% alcohol, genaamd Sprizzo en 'wijnen' van Carl Jung met 0,5% alcohol waarvan iedereen zei: neem toch gewoon druivensap! En dan natuurlijk de Qool Wines, die het ongetwijfeld toch goed gaan doen, vooral onder jongeren.
Diverse malen is het maandag gezegd: als je wel wijn wilt drinken, maar niet teveel alcohol wilt binnenkrijgen, vermeng dan gewoon rosé of witte wijn met koel bronwater of gooi er ijsblokjes in. Met wat citroen erbij voor de pit heb je heerlijke dorstlessers. In de landen om ons heen kun je het gewoon op het terras bestellen. In Duitsland en Oostenrijk bestaat de Gespritzter: half om half bruisend bronwater en witte wijn met een schijfje citroen.
Volgens mij is dat bovendien een goed voorbeeld voor de jeugd: gewoon als ouder regelmatig je wijn met water aanlengen. Er volgt dan vanzelf discussie waarom je dat doet en je kunt weer eens goed uitwijden over de gevaren van drank. Ik ga het in ieder geval uitproberen deze zomer!

Ilja's qoole wijnen

Helaas, het wordt een event waar ik niet bij zal zijn vanmiddag. Meisje van Drinkblog wel, dus wil je foto's van BN-ers aan de wijn, kijk dan later daar even. Maar onder het genot van een glaasje 'qoole' rosé tik ik dan nu maar dit blogje. Over wat voor event ik het heb? Ilja Gort presenteert vanmiddag in Amsterdam zijn nieuwe wijnlijn aan de pers. Maar zoals gezegd, het komt mij nu even niet uit om naar Amsterdam te reizen. Niet getreurd, mijn Albert Heijn verkocht de rosévariant al, dus die staat hier nu naast me.

Waar gaat het om? Zoals al vaker beschreven is, stijgen de alcoholpercentages van wijn de laatste jaren fors. Witte wijnen en rosé van 13 - 14% zijn geen uitzondering, rode wijn onder de 13% wordt een zeldzaamheid. Ilja Gort - bekend van La Tulipe - besloot samen met zijn wijnmaker mee te gaan in een ontwikkeling die nog maar schoorvoetend navolging vindt: het maken van wijn met een lager alcoholpercentage, slechts 8%. Wil je meer weten over de technieken hoe dat bereikt kan worden, kijk dan even hier. Meisje legt het prima uit.

En hoe smaakt die wijn met een laag alcoholpercentage dan? Eerlijk gezegd, niet slecht! Zeker voor het meer gedachteloze wegslobberwerk zal bijvoorbeeld de Qool rosé het uitstekend doen. Het lijkt mij een fles die je prima mee kunt nemen naar dat feestje waarvan je weet je er toch teveel alcohol gaat drinken. Trek jij lekker die laagalcoholische fles open en blijf je een stuk helderder. De wijn is niet te zoet en heeft een fris-zure 'bite'. Misschien dat Meisje Ilja straks ook nog heeft weten te ontfutselen via welk proces hij de wijn heeft gemaakt; want daar zijn we natuurlijk best benieuwd naar.
Zodra ik de overige soorten, rood en wit, te pakken heb gekregen, zal ik ook daar over berichten. Tot nu toe was ik niet onder de indruk van laagalcoholische wijnen, maar deze nieuwe lijn van Ilja Gort maakt wat mij betreft een goede kans om dit soort wijnen bij een groter publiek bekend te maken.

Overigens blijkt Ilja naast de nieuwe Qool Wines nog een hele range aan andere labels geproduceerd te hebben. Hij heeft het afgelopen jaar niet stil gezeten. Voor ieder verkoopkanaal werd zelfs een ander etiket ontworpen: Burning Desire voor de Hema, Paradis voor C1000 en French Rebel voor de Aldi bijvoorbeeld.
Op al die etiketten staat de aanduiding French New World Wine. Wijnen uit Frankrijk, maar gemaakt met technieken die in de Nieuwe Wereld gebruikt worden. Als dat geen slimme marketing is.....

Naschrift: Helaas, de meningen gisteren op het feestje waren niet onverdeeld positief. Zie voor de mening van een aantal BN-ers inderdaad Drinkblog. Zij dronken zo te zien vooral de rode; zelf had ik de rosé in het glas, die later bij het eten inderdaad wel ging vervelen. De tijd zal leren wat het publiek gaat doen. Wij zullen er eens een proeverijtje mee organiseren!

Rode wijn goed voor bloeddoorstroming

Met de regelmaat van de klok verschijnen er in de pers artikelen over de effecten van wijn op de gezondheid. Vooral allerlei stoffen in wijn zijn vaak onderwerp van nader onderzoek. Vandaag promoveert aan de Universiteit Utrecht internist Dylan de Lange van het UMC Utrecht. De Lange deed onderzoek naar het effect van zogenaamde polyfenolen uit rode wijn op bloedplaatjes. Polyfenolen zijn chemische verbindingen die we ondermeer aantreffen in de tannines van rode wijn. Bloedplaatjes zijn verantwoordelijk voor het stollen van bloed. De Lange ontdekte dat polyfenolen via een speciale receptor bloedplaatjes remmen, waardoor het bloed minder snel klontert. Het blijkt dat polyfenolen zich binden aan die receptor en dat de stollingsactiviteit van bloedplaatjes daardoor ruim een uur afneemt. Dit leidt tot betere bloeddoorstroming en vermindert de kans op hart- en vaatziekten.

Er is echter meestal een maar in dit soort onderzoeken: De Lange bestudeerde ook het effect van 'binge drinking' op de bloedvaten van de onderarm. Na een hoge dosis alcohol, zes glazen rode wijn of een andere drank, blijken de bloedvaten zich slecht te kunnen verwijden als dat wel nodig is. Tevens klonteren bloedplaatjes sneller samen. Beide verhogen het risico op hart- en vaatziekten.

Heel simpel gesteld geldt dus eigenlijk weer: één à twee glazen wijn per dag over langere tijd heeft een gunstig effect op je gezondheid, te veel glazen wijn per dag heeft een negatief effect. Mijn ouders zeiden het al: alles waar te voor staat is slecht.

Bron: UMC Utrecht